Perioperatieve (onder)voeding

04 Jun, 2025

Door: Angélique De Beule

Ongeveer twee derde van de patiënten heeft te maken met ondervoeding bij een operatie. Een risicofactor die volgens het Healthcare Cost and Utilization Project (HCUP) slechts bij drie procent van de gehospitaliseerde patiënten correct wordt gediagnosticeerd. Nochtans is het één van de weinige preoperatieve risicofactoren die gemakkelijk te identificeren valt en met de juiste voedingsinterventie kan bijdragen aan betere chirurgische uitkomsten en lagere mortaliteitcijfers.¹

PONS-score en LBM-evaluatie
Met een perioperatieve nutritievragenlijst (US: PONS – EU: SNAQ) en het bepalen van de lean body mass (LBM)-index wil men de stille epidemie van ondervoeding een halt toeroepen. Uit onderzoek is gebleken dat ondergewicht (BMI-niveaus <18,5 kg/m2 voor volwassenen <65 jaar) met een laag albumine-(3.0 g/dL) en vitamine D-gehalte (< 20 ng/ml) duidt op een verhoogd risico op perioperatieve malnutritie en postoperatieve complicaties. Pre-albumine (< 0.11 g/L, zonder ontsteking: CRP < 15) en transferrine (0,16 – 0.36 mg/dL) zijn andere nutritionele biomarkers die kunnen wijzen op malnutritie. Er is ook een correlatie tussen een verhoogd risico op zinktekort en ondervoeding, vooral bij mannen.
Voordat het 'groen licht' voor een operatie wordt gegeven, is het tevens essentieel om de metabole reserve van de patiënt te evalueren. Preoperatieve sarcopeniemetingen (CT-scan en LBM-analyse) worden aangeraden bij vaat-, lever-, colorectale, diverticulaire, pancreas en oncologische operaties. Sarcopenische patiënten (lage LBM) geeft niet alleen een verhoogd chirurgisch risico, maar ook hogere ziekenhuiskosten.^1-3

Voldoende eiwitinname
Om de LBM-synthese maximaal te stimuleren en zowel pre- als postoperatief spiermassaverlies tegen te gaan, suggereren de huidige voedingsrichtlijnen een eiwitinname van 25 à 35 gram eiwit per maaltijd. De perioperatieve energiedoelstellingen van 25 kcal/kg/d en 1,5–2 g/kg/d eiwit kunnen aangevuld worden met eiwitrijke suppletie. Zo toonde een open-label gerandomiseerde gecontroleerde studie uit 2025 aan dat het pre- en postoperatief gebruik van wei-eiwitpoeder (2 x 20 gram eiwit binnen de twaalf tot 24 uur) leidde tot een kortere ziekenhuisopname en een beter gastro-intestinaal herstel bij patiënten die een gynaecologische kankeroperatie ondergingen. Is er risico op ondervoeding of reeds sprake van LBM-verlies, dan verwijst men twee tot zes weken voor de operatie de patiënt door voor een Hospitalisatie-Patiënten-Observatie- en Nutritional Screening-protocol (HP-ONS). Met als doel optimalisatie van de algehele gezondheid en het herstelvermogen van de patiënt.^1,3,4 In Europa worden de ESPEN-richtlijnen gevolgd voor nutritie rondom chirurgie.

Immunonutritie
In synergie kan geopteerd worden voor perioperatieve (enterale) immunonutritie zoals L-arginine, RNA/nucleotiden en omega 3-vetzuren, die de immuunrespons, intestinale microperfusie en zuurstofvoorziening verbeterde in een Enhanced Recovery After Surgery (ERAS)-protocol bij colorectale resectie patiënten. Klinisch voordeel van nutritionele optimalisatie is ook gebleken bij acute thermische verwondingen. Zo wordt extra enterale glutaminedosis aanbevolen bij brandwonden die meer dan twintig procent van het lichaamsoppervlak beslaan. Om het risico op wondinfectie, sepsis en langdurige ziekenhuisopname te reduceren, wordt er meer en meer ingezet op micronutriënten zoals magnesium, vitamines A, B1, B6, B12, C, D en E. IJzer, koper, selenium, zink en magnesium kunnen eveneens de wondgenezing en de immuunfunctie verbeteren.^5,6

Kortom, het is goed dat patiënten zich optimaal voorbereiden om complicaties tijdens de operatie te voorkomen en het herstel achteraf te bespoedigen.

www.biok.center

Bronvermelding:
1. Williams, David G.A et al. The malnourished surgery patient. A silent epidemic in peri-operative outcomes? Current Opinion in Anaesthesiology 32(3):p 405-411, June 2019.
2. Ulrich Keller. Nutritional Laboratory Markers in Malnutrition. J. Clin. Med. 2019, 8(6), 775.
3. Wischmeyer, Paul E. MD, EDIC et al. American Society for Enhanced Recovery and Peri-operative Quality Initiative Joint Consensus Statement on Nutrition Screening and Therapy Within a Surgical Enhanced Recovery Pathway. Anesthesia & Analgesia 126(6):p 1883-1895, June 2018.
4. Wiranchana Chitti et al. Effect of Whey Protein Supplementation on Postoperative Outcomes After Gynecological Cancer Surgery: A Randomized Controlled Trial. World J Oncol. 2025 Jan 2;16(1):70–82.
5. Moya, Pedro MD et al. Peri-operative Standard Oral Nutrition Supplements Versus Immunonutrition in Patients Undergoing Colorectal Resection in an Enhanced Recovery (ERAS) Protocol. Medicine 95(21):p e3704, May 2016.
6. Olivia Heutlinger et al. Nutritional Optimization of the Surgical Patient: A Narrative Review. dv Nutr. 2024 Nov 29;16(1):100351.