De hyperventilatiecyclus
16 Oct, 2025
Door Angélique De Beule
Wanneer we ons bedreigd voelen, komt het lichaam door angst en stress in vecht-vluchtmodus te staan. Het hart gaat sneller slaan en de ademhaling versnelt. Houdt het gevaar echter aan, dan stapelen angst en spanningen zich op en is de kans groot dat het lichaam als adaptatiereactie gaat hyperventileren. Er is sprake van een hyperventilatiesyndroom, wanneer het ook gebeurt zonder dat er sprake is van angst, vaak ten gevolge van een aanhoudende angst-stressperiode waarbij het hyperventileren is uitgegroeid tot een cyclisch reactiepatroon.1-3
Te diep en snel ademhalen
Hyperventilatie is een medische term voor te diep en te snel ademhalen. ‘Hyper’ betekent overmatig en ‘ventileren’ is ademhalen. Een normale volwassene ademt in rust 6 tot 10 keer per minuut en 12 tot 14 keer bij normale lichamelijke activiteit. Tijdens het ‘overademen’ - met een snelle en diepe ademhalingsfrequentie van 12 tot zelfs 20 à 30 maal per minuut - wordt een te veel aan koolzuurgas uitgeademd en een te veel aan zuurstof opgenomen. Hierdoor verandert het evenwicht tussen zuurstof en koolzuur in het bloed waardoor het lichaam als het ware een ‘zuurstofvergiftiging’ krijgt.1-3
Vasculaire en neuromusculaire klachten
Chronisch koolzuurtekort zorgt onder meer voor een herverdeling van elektrolyten (Ca, Mg, Na, K) waardoor er spanning komt te staan op bloedvaten, spieren en zelfs neuronen (zenuwsignalisatie!). Dit leidt tot een waaier aan klachten zoals verstoorde hartslag, duizeligheid, kortademigheid, spierstijfheid, krampen in tenen en/of benen, misselijkheid en concentratieproblemen. Ongemakken die op hun beurt weer aanleiding kunnen geven tot paniek en angst waardoor het lichaam – vaak onbewust - als reactie terug in snel ademen overgaat, ook de hyperventilatiecyclus genoemd.1-3
Gezonde ademreflex aanleren
Om de vicieuze cirkel te kunnen doorbreken is het in de eerste plaats belangrijk dat we als zorgprofessional de cliënt/patiënt bewust maken van het hyperventilatieproces. Door het bespreken van de symptomen, aanvallen te herkennen en op zoek te gaan naar de onveilige situaties en/of andere oorzaken die het hyperventileren in de hand werken. Een volgende stap is het lichaam opnieuw in contact te brengen met een gebalanceerd ademritme via professioneel begeleide ademhalings- en relaxatietechnieken. Deze technieken moeten dagelijks getraind worden opdat het een nieuw gezonde ademreflex wordt, ook wanneer men in een vecht-vluchtmodus terechtkomt.4
Serotonine en ademcentrum
Ook wordt er meer en meer biochemisch gekeken naar hyperventilatie. Bij twintig menopauzale vrouwen met hyperventilatie paniekaanvallen werden in het serum een verlaagd vitamine B6 (pyridoxamine, pyrodixaal-5-fosfaat en pyridoxine) en een verlaagde ijzerconcentratie gemeten. Vanuit neurobiologisch standpunt kan dit leiden tot serotoninetekort, een neurotransmitter die een belangrijke rol speelt in de etiologie van paniekgerelateerde hyperventilatie. Vitamine B6 – naast vitamine B3 – is een belangrijk co-enzym bij de omzetting van tryptofaan naar 5-hydroxytryptofaan (5-HT) en vervolgens is ijzer betrokken bij de decarboxylatiereactie naar serotonine. Uit een recente studie is gebleken dat 5-HT een neuromodulerende rol speelt in het centrale ademhalingssysteem, ook wel het ademcentrum genoemd. Bovendien is de 5-HT-controle ook van belang bij het handhaven van de CO2/pH-homeostase. Een belangrijk verband dat nog recentelijk werd bevestigd door een case report in mei 2025 waarbij een vrouw van dertig met hyperventilatiesyndroom een significante verbetering ervoer van kortademigheid en angst door het inzetten op ademhalingsoefeningen en de beschikbaarheid van serotonine in de hersenen te vergroten met fluoxetine.5-7
Bronvermelding
1. Gilbert C. Hyperventilation and the body. Accident and Emergency Nursing 1999;7(3):130-140.
2. Jensen F, et al. Red blood cell pH, the Bohr effect, and other oxygenation-linked phenomena in blood O2 and CO2 transport. Acta Physiol Scand . 2004 Nov;182(3):215-27.
3. Tavel M. Hyperventilation Syndrome: why is it so often overlooked? Medical Research Archives 2024;12(11), ISSN 2375-1924.
4. Beaumont M, et al. Physiotherapy Education and Breathing Retraining for Patients with Hyperventilation Syndrome: An Observational Study. Physiotherapy Canada (aop) June 2025;e20240066.
5. Mikawa Y, et al. Low serum concentrations of vitamin B6 and iron are related to panic attack and hyperventilation attack. Acta Med Okayama. 2013;67(2):99-104.
6. Hilaire G, et al. The role of serotonin in respiratory function and dysfunction. Respir Physiol Neurobiol. 2010 November 30;174(1-2):76–88.
7. Wharram C, et al. Use of breathing retraining exercises and SSRIs in patients with hyperventilation syndrome. BMJ Case Rep. 2025 May 2;18(5):e263409.